زردی یک بیماری متداول، موقتی و معمولاً بی‌خطر است که در نوزادان تازه متولدشده دیده می‌شود. این بیماری در هفته‌های اول زندگی نوزادان کامل و نوزادان نارس و زودرس دیده می‌شود.

زردی زمانی اتفاق می‌افتد که موادی در خون به نام بیلی‌روبین جمع می‌شود. بیلی‌روبین پیگمنت نارنجی و قرمز در خون است که به دلیل تجزیه طبیعی سلول‌های خون ایجاد می‌شود.

همه افراد سطوح پایینی از بیلی‌روبین را در خون خود دارند. زمانی که بیلی ‌روبین انباشته می‌شود در بافت‌های چربی زیر پوست جمع شده و باعث می‌شود که رنگ پوست و قسمت سفید چشم نوزاد زرد به نظر برسد.

فتوتراپی معمول‌ترین روش درمانی برای کاهش سطح بالای بیلی‌روبین که باعث زردی نوزادان می‌شود است.

فتوتراپی چیست؟

در فتوتراپی از نور مخصوصی برای تغییر شکل بیلی‌ روبین استفاده می‌شود و در نتیجه کودک بهتر می‌تواند بیلی‌ روبین را تنظیم کند.

با این که این روش درمانی مطمئن و بی‌خطر بوده و به ندرت عوارض جانبی به دنبال خواهد داشت اما برای نوزادان زودرس از چشم‌بندهای مخصوصی استفاده می‌شود

تا چشم آنها در برابر نور فتوتراپی مصون بماند. بدن نوزاد در معرض نورهای سفید، آبی یا سبز قرار می‌گیرد به گونه‌ای که به بیشترین قسمت‌های پوست نوزاد تابیده شود.

همچنین از نوزاد برای اطمینان از کاهش سطح بیلی‌ روبین خون آزمایش خون گرفته می‌شود. کاهش بیلی‌روبین را می‌توان ظرف 4 تا 6 ساعت مشاهده کرد.

نوزادان نارس را می‌توان در حالی که تحت درمان به روش فتوتراپی هستند شیر داد. برخی مشکلات جزئی مانند مدفوع شل یا بثورات پوستی ممکن است دیده شود که معمولاً پس از انجام فتوتراپی این عوارض برطرف می‌شوند.

مکانیزم فتوتراپی

فتوتراپی باعث تغییر بیلی ‌روبین به ترکیباتی که از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌شوند می‌گردد. نور با طول موج مخصوص می‌تواند بیلی ‌روبین را به دو مؤلفه به نام‌های لیمیروبین و فوتوبیلیروبین تجزیه می‌کند.

این دو ماده شیمیایی ایزومرهای بیلی‌روبین هستند به این معنی که از اتم‌های مشابه ساخته شده‌اند اما ساختار آنها متفاوت است. این طول موج‌ها در لامپ‌های فلورسنت نیز ساخته می‌شوند.

وقتی که این نورها در پوست نفوذ می‌کنند باعث می‌شوند که بیلی ‌روبین به ایزومرها تجزیه شده و بدون این که وارد کبد شود از بدن دفع شود.

درمان

قبل از درمان نوزاد

• IV یک لوله کوچک است که در سیاهرگ نوزاد قرار داده می‌شود تا به کودک غذا و داروها رسانده شود.
• آزمایش خون: پزشک نمونه خون نوزاد را برای تعیین سطح بیلی ‌روبین موجود در آن مورد آزمایش قرار می‌دهد. وی ممکن است چند مرتبه از خون نوزاد نمونه‌برداری کرده و آن را مورد آزمایش قرار دهد.

 حین درمان نوزاد

یک یا چند لامپ در بالای سر نوزاد قرار داده می‌شود. لباس‌های کودک را به جز پوشک از بدنش خارج می‌کنند و او را به پشت می‌خوابانند تا بیشترین میزان نور به بدن وی تابیده شود.

همچنین ممکن است نوزاد روی یک تشک نوری منعطف خوابانده شود. یا پزشک او را در یک پد نور بپیچاند. روی چشم‌های نوزاد یک چشم‌بند قرار داده می‌شود تا چشم‌های او در برابر نور مصون و محفوظ بماند.

پزشک کودک به دقت تحت نظر می‌گیرد. زمانی که سطح بیلی ‌روبین خون کودک به اندازه کافی پایین آمد، چراغ‌ها خاموش می‌شوند.

24 ساعت پس از اتمام درمان، دوباره خون کودک مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا سطح بیلی‌روبین خون وی ارزیابی شود. اگر سطح بیلی‌روبین خون به اندازه کافی پایین آمده باشد، درمان به اتمام رسیده است.

• تغذیه نوزاد: نوزاد شما در حین انجام فتوتراپی به طور عادی تغذیه می‌شود. ممکن است نیاز باشد که به او شیر بیشتری داده شود تا بیلی‌روبین خون از طریق مدفوع سریع‌تر دفع شود. پزشک در هنگام تغذیه کودک چراغ‌ها را خاموش می‌کند.
• نظارت بر عملکرد قلب: که به آن ECG یا EKG نیز گفته می‌شود شامل پدهای چسبی است که روی پوست نوزاد قرار داده می‌شود تا فعالیت‌های الکتریکی قلب او را ثبت کند. این کار برای نظارت بر واکنش قلب در حین انجام فتوتراپی انجام می‌شود.
• ورودی و خروجی: پزشک باید بداند که نوزاد شما چه مقدار مایعات شامل شیر مادر، شیر خشک یا مایعات از طریق لوله‌های درون وریدی مصرف کرده است. به پزشک در مورد چگونگی و مدت زمان تغذیه نوزاد با شیر مادر یا شیر خشک توضیح دهید. همچنین پزشک باید در مورد میزان دفع ادرار و مدفوع نوزاد اطلاع داشته باشد. پوشک‌های کودک را که عوض کرده‌اید نگه دارید تا پزشک آنها را وزن کرده و میزان خروجی مدفوع و ادرار را مشخص کند.
• علائم حیاتی: پزشک فشار خون، ضربان قلب، نرخ تنفس و دمای بدن نوزاد را مورد بررسی قرار می‌دهد. آنها همچنین به صدای قلب و ریه‌های نوزاد از طریق استتوسکوپ گوش می‌دهند. پزشک این علائم را برای اطلاع یافتن از وضعیت نوزاد مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد.

فتوتراپی در منزل

پزشکی که انجام فتوتراپی را در منزل توصیه می‌کند باید استفاده از آن را برای نوزادان با مشخصات زیر تجویز کند:

• نوزادان نوپا، بزرگ‌تر از 48 ساعت، سالم
•  غلظت سرم بیلی‌روبین آنها بیش از 14 میلی‌گرم در دسی لیتر و کمتر از 18 میلی‌گرم در دسی لیتر باشد.
•  افزایش غلظت بیلی‌روبین باعث واکنش مستقیم نشود و
• ارزیابی تشخیصی

زمانی که کودک در منزل تحت فتوتراپی قرار می‌گیرد باید دستورالعمل استفاده از دستگاه را به درستی رعایت شود.

• قبل از هر چیزی شما باید با پزشک در مورد طول مدت درمان مشورت کرده و به صورت منظم نوزاد را برای انجام آزمایش‌های مورد نیاز نزد پزشک ببرید تا کودک به طور کامل درمان شود. این کار به هیچ عنوان جایگزین مراجعه به پزشک و انجام و بررسی نتایج آزمایش سطح بیلی‌روبین نمی‌شود.
• زمانی که از لامپ بیلی ‌روبین استفاده می‌کنید باید دقت داشته باشید که لامپ حداقل 25 تا 30 سانتی‌متر از نوزاد فاصله داشته باشد. نوزاد را روی یک تشک سخت بدون این که بالش یا اسباب‌بازی نزدیک او باشد بخوابانید. همیشه جلوی صورت نوزاد را ببندید تا از چشمان او محافظت شود.
• زمانی که نوزاد را در منزل تحت فتوتراپی قرار می‌دهید، باید به او مقادیر زیادی مایعات بنوشانید زیرا ممکن است بدن نوزاد به دلیل دفع بیلی ‌روبین از طریق مدفوع شل و مکرر دچار کم‌آبی می‌شود. اگر کودک شما از شیر مادر تغذیه می‌کند تعداد دفعات شیردهی به او را افزایش دهید. همچنین باید به کودک آب نیز بنوشانید.

اثربخشی فتوتراپی در منزل به اثبات رسیده است. بهتر است این کار به جای بیمارستان در منزل انجام شود تا مادر در تمام مدت نزد نوزاد خود بوده و تغذیه و شیردهی مادر به طور مرتب ادامه یابد.

خطرات احتمالی

• در هنگام درمان ممکن است کودک بسیار گرم یا بسیار سرد شود. ممکن است کودک تحریک‌پذیر شده و خسته شود. همچنین ممکن است بدن نوزاد دچار کم‌آبی شود و پوست او به دلیل تابش نور لامپ دچار سوختگی و بثورات پوستی شود و یا سرفه کند. در صورتی که چشم‌بند روی چشم‌های کودک بسته نشود ممکن است چشم‌های او آسیب ببیند.
• در صورتی که کودک تحت درمان فتوتراپی قرار نگیرد ممکن است زردی او تشدید شود. اگر مقادیر زیادی بیلی ‌روبین در خون جمع شود ممکن است نوزاد دچار ناشنوایی یا آسیب‌دیدگی مهلک مغزی شود.

دکتر نازنین حسینی

متخصص اطفال – فوق تخصص نوزادان

آدرس:زاهدان خیابان مصطفی خمینی 8

دکتر نازنین حسینی از سال 1372 فعالیت خود را از شهرستان زاهدان آغاز نمودخ و مشغول به فعالیت می باشند