اوریون یا گوشک یک بیماری مسری با عامل ویروسی است. غدد بزاقی در اکثر کودکان دچار اوریون متورم می‌شود که به صورت ورم و پف در گونه‌ها و متورم و حساس شدن فک نمود می‌یابد. از دیگر علائم اوریون می‌توان به تب، سردرد، درد عضلانی، خستگی و کاهش اشتها اشاره کرد. با تزریق واکسن می‌توان از اوریون پیشگیری کرد.
اوریون چیست؟
عامل بیماری اوریون نوعی ویروس است. این بیماری باعث متورم شدن دردناک غدد بزاقی یا غدد پاروتید می‌شود. غدد پاروتید یک جفت غده هستند که مسئولیت تولید بزاق را به عهده دارند. این غده‌ها در جلو و زیر هر گوش، نزدیک فک پایین قرار دارد.
علل
علت بیماری اوریون عفونتی است که ویروس اوریون آن را ایجاد می‌کند. این ویروس از راه ترشحات تنفسی (آب دهان) از فرد بیمار به دیگران منتقل می‌شود. ویروس پس از ورود به بدن از مجاری تنفسی به غدد بزاقی می‌رود و تکثیر می‌شود. نتیجه نهایی متورم شدن غدد بزاقی و بناگوش است.
اوریون ویروسی هوابرد است که از راه‌های زیر پخش می‌شود:
- هنگامی که فرد مبتلا به اوریون عطسه یا سرفه می‌کند، قطرات بسیار ریزی از بزاق آلوده در هوا آزاد می‌شود که ممکن است فرد دیگری آنها را تنفس کند.
- هنگامی که بیمار بینی یا دهان خود را لمس می‌کند، ویروس به اشیائی مانند دستگیره در یا میز کار منتقل می‌شود؛ حال اگر دیگری این اشیاء را مدت کوتاهی پس از آلوده شدن لمس کند، ویروس وارد مجاری تنفسی‌اش خواهد شد.
- استفاده اشتراکی بیمار و دیگران از وسایل و ظروف آشپزخانه مانند فنجان، کارد و چنگال یا بشقاب
شدت واگیردار بودن اوریون معمولاً از چند روز قبل از متورم شدن غدد پاروتید (غدد بزاقی واقع در ناحیه زاویه فکی) تا چند روز پس از آن بیشتر است. بنابراین به بیماران توصیه می‌شود که تا 5 روز پس از مشاهده نخستین علائم اوریون و تایید ابتلا به بیماری در محل کار یا مدرسه حاضر نشوند. همچنین ممکن است اوریون توسط افرادی سرایت یابد که ویروس بدنشان را عفونی کرده است اما هیچ علائم مشخصی ندارند.
علائم اوریون
علائم اوریون معمولاً 14 تا 25 روز پس از عفونی شدن با ویروس اوریون بروز می‌یابد، این تاخیر به دوره کمون یا اینکوباسیون معروف است. دوره کمون به طور متوسط 17 روز طول می‌کشد؛ متورم شدن غدد پاروتید شایع‌ترین علامت اوریون است. هر دو غده بناگوش معمولاً ورم می‌کند، اما فقط یک غده از بیماری تاثیر می‌پذیرد. ورم گاهی با درد، حساسیت به لمس و دشواری در بلع همراه است.
دیگر علائم متداول بیماری اوریون چند روز قبل از ورم کردن غدد پاروتید بروز می‌یابد و موارد زیر را شامل می‌شود:
- سردرد
- درد مفصل
- حالت تهوع
- خشکی دهان بیمار
- دل درد خفیف
- احساس خستگی
- بی‌اشتهایی
- تب 38 درجه سلسیوس یا بالاتر
از هر سه مورد اوریون یک مورد علائم قابل توجهی را ایجاد نمی‌کند.
اقدام فوری برای درمان اوریون
اگر احتمال می‌دهید که فرزندتان با فرد مبتلا به اوریون تماس داشته است، به پزشک مراجعه کنید. از آنجایی که اوریون گاهی مغز و غشاهای آن را نیز درگیر می‌کند، باید در صورت مشکوک شدن به ابتلا به اوریون یا مواجهه با علائمی چون سفتی و گرفتگی گردن، تشنج، خواب آلودگی شدید، سردرد شدید یا تغییرات سطح هوشیاری به سرعت با پزشک تماس گرفت. شکم درد کودکان را جدی بگیرید، چرا که ممکن است نشان دهنده آسیب دیدن لوزالمعده (پانکراس) در دختران و پسران یا درگیر شدن تخمدان‌ها در دختران باشد. تب بالای همراه با درد و ورم بیضه‌ها نیز نیاز به درمان فوری دارد.
عوارض
اوریون گاهی عوارضی جدی را ایجاد می‌کند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مننژیت: عفونت غشاهای پوشش دهنده مغز و نخاع
- ناشنوایی موقت یا دائمی
- التهاب لوزالمعده (پانکراتیت)
- آنسفالی: متورم شدن مغز
تشخیص
بیماری اوریون به راحتی با توجه به علائم بروز یافته، به ویژه ورم کردن صورت، تشخیص داده می‌شود. پزشک اقدام‌های زیر را علاوه بر معاینه بناگوش و بررسی علائم برای تشخیص اوریون انجام می‌دهد:
- معاینه داخل دهان برای مشاهده محل لوزه‌ها: ابتلا به اوریون گاهی باعث می‌شود که لوزه‌ها به کنار رانده شود.
- اندازه‌گیری دمای بدن بیمار
- گرفتن نمونه مدفوع، ادرار یا آب دهان برای آزمایش
- نمونه‌گیری از مایع مغزی ـ نخاعی (CSF): این درمان معمولاً فقط در موارد شدید انجام می‌شود.
درمان
چون اوریون یک بیماری ویروسی است، آنتی بیوتیک برای درمان آن تجویز نمی‌شود و در حال حاضر هیچ داروی ضدویروسی برای درمان این بیماری وجود ندارد. درمان‌های کنونی صرفاً بر تسکین علائم متمرکز شده‌اند تا دوره عفونت سپری شود و مانند زمان سرماخوردگی بدن سیستم ایمنی خود را تقویت کند.
با رعایت توصیه‌های زیر می‌توان علائم اوریون در کودکان را تسکین داد:
- مصرف مایعات فراوان، ترجیحاً آب: از مصرف آب‌میوه پرهیز کنید، چون ترشح بزاق را تحریک می‌کند و افزایش آب دهان برای بیمار مبتلا به اوریون دردناک است.
- قرار دادن جسمی سرد روی ناحیه متورم به منظور کاهش درد
- بهتر است خوراکی‌های مایع یا پوره شده به کودک بدهید، چون جویدن برای کودک دردناک است.
- خواب و استراحت کافی
- غرغره کردن آب نمک گرم
- مصرف مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن
در خانه مرتب دمای بدن کودک را اندازه‌گیری و یادداشت کنید. همچنین می‌توانید برای پایین آوردن تب از تب‌برهای غیرآسپرینی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. به علاوه این داروها درد غدد پاروتید متورم را نیز کم می‌کنند.
هرگز به کودک دچار بیماری‌های ویروسی آسپرین ندهید، چون احتمال دارد مصرف این دارو در چنین شرایطی به بروز سندرم ری و در نتیجه ازکارافتادگی کبد و در نهایت مرگ منجر شود.
مدت زمان بیماری اوریون
اوریون در کودکان معمولاً پس از سپری شدن 10 تا 12 روز بهبود می‌یابد. حدوداً یک هفته طول می‌کشد تا ورم هر غده پاروتید از بین برود، هرچند هر دو غده عموماً همزمان متورم نمی‌شود.
پیشگیری
با واکسیناسیون می‌توان از اوریون پیشگیری کرد. واکسن اوریون در قالب بخشی از واکسیناسیون سرخک ـ اوریون ـ سرخجه (واکسن ام ام آر) دریافت می‌شود که معمولاً در سن 12 تا 15 ماهگی تزریق می‌شود. تزریق دوم واکسن MMR معمولاً در بازه سنی 4 تا 6 سالگی انجام می‌شود. البته این روند کلی و معمول واکسیناسیون و ایمن‌سازی است و موارد استثناء و شرایط خاصی نیز پیش می‌آید.
با رعایت چند اقدام احتیاطی ساده می‌توان از سرایت عفونت جلوگیری کرد:
- شستن دست با آب و صابون در طول روز
- نرفتن به مدرسه یا محل کار تا 5 روز پس از شروع علائم
- پوشاندن جلوی بینی و دهان با دستمال پس از عطسه یا سرفه